افق پیش‏روی تحقیق و پژوهش

در ایران اسلامی بعد از انقلاب، روزی به نام پژوهش نام گذاری شده که حتماً همه هدف، یادآوری اهمیّت و ضرورت آن و تکریم و تجلیل از پژوهش و پژوهشگران نبوده و افق بالاتری که همانا برقراری پیوند مؤثر و مستمر بین کار و فعالیت روزانه (اجرا) با تحقیق، مطالعه، دقت و سنجش در عمل نیز مراد بوده است.

پیوندی که بتواند پژوهش و تحقیق را نه مقدمه بلکه اسکلت و استخوان‏ بندی هر کار و اقدامی قرار دهد و از ابتدا (تصمیم گیری) تا انتها (نتیجه) تحقیق و مطالعه پا به پای مجریان حرکت کند و زنده و پویا حتی نتیجه و پیامدهای هر اقدامی را نیز بسنجند.

این ایده آل پژوهش است و با واقعیّت‏ ها فاصله زیادی دارد و علی القاعده باید در روز و هفته پژوهش چرایی آن و چگونگی برطرف کردنش مهم ترین بحث متولیان و دست اندرکاران باشد.

در یک بحث اجمالی علت دور بودن پژوهش ها (مخصوصا پژوهش های انسانی، اجتماعی و فرهنگی) از واقعیّت ‏ها، علاوه بر کوتاهی و قصور مسئولان و دست اندرکاران اجرایی، ردپای خود پژوهش ‏ها، پژوهشگران، روش‏ ها و مجموعه‏ های پژوهشی، خیلی پر رنگ دیده می‏شود. بسیاری از مطالعات و تحقیقات از پایان نامه‏ ها و رساله‏ های دانشجویی تا پروژه و طرح‏ های ویژه و موردی، بر نیازهای واقعی جامعه منطبق نمی‏شوند و در عمل تصمیم ‏گیری، عملیات، تحقیق و پژوهش هر یک مسیری مجّزا را طی می ‏کند.

بخشی از مطالعات از ابتدا بر اساس نیازهای واقعی شکل نمی ‏گیرند و نتیجه هم گره ‏ای از گره‏ ها را باز نمی‏کند. بخشی دیگر با مشکل مبانی و تئوری رو به رو می ‏شود و وقتی می ‏خواهد با مبانی  وتئوری‏ های موجود (که عمدتاً غیربومی و مبتنی بر فرهنگ غرب است) به تشریح و تبیین مسئله بپردازد و راه حل ارائه دهد، ناتوان می‏ماند و برخی دیگر در پیچ و خم روش ها گرفتار می ‏شود و وقتی می ‏خواهد الزاماً با روش اثباتی نتیجه حاصل کند، نتیجه دلخواه و گره‏ گشا نمی ‏شود.

در این بین فرآیند تحقیق و پژوهش و پژوهشگران هم بی ‏تقصیر نیستند. گاه در رشته ‏ها و زمینه‏ یابی پژوهشگر ورزیده و مسلطی یافت نمی‏ شود و گاه تحقیق گرفتار فرآیند طولانی و زمان‏ بری می‏ شود که باز بر نتیجه تحقیق لطمه جدّی وارد می ‏کند.

به این مسائل باید دو مقوله جنگ نرم دشمن و اقدامات فرهنگی تبلیغی و محدودیّت‏ های مالی و اعتباری سازمان ‏ها و دستگاه‏ ها را نیز اضافه کرد. در یکی، حرف از افکارسازی و دست ‏کاری‏های عمدی آماری و ارائه پژوهش های صوری و ساختگی است و در دیگری دلیل و حجتی برای تعجیل در تصمیم گیری و اقدام و اعتبار و میدان ندادن به کار دقیق و سنجیده‏ تر است و هم کمبودها و کسری منابع، خود ضرورتی اجتناب ناپذیر بر مطالعه و تحقیق برای صرفه جویی و انتخاب گزینه ‏های بهتر و پاسخگوتر است.

حقیقت آن است که پیشرفت روز افزون انقلاب اسلامی و ظهور و بروز فرصت‏ ها و تهدیدهای نو به نو، پیچیده و غیر قابل پیش ‏بینی در همه عرصه ها، پژوهش و تحقیق همه جانبه، بروز و مؤثّر را فراروی انقلاب قرار می ‏دهد و اداره درست جامعه و تصمیم‏ گیری به موقع، قاطع و اثربخش نیز مستلزم جهاد علمی و علم و پژوهش جهادی در همه زمینه‏ ها است و باید برای خودسازی، جامعه ‏پردازی تا تمدن ‏سازی به تولید دانش مفید برای حل مسائل مختلف روی آورد و باید علاوه بر اصلاح روش ‏ها و فرآیندها انسان‏هایی تربیت کرد که بتوانند دانایی را به توانایی تبدیل و سرمایه‏ های عظیم انسانی و غیرانسانی را به خدمت تمدن ‏سازی بیاورند.

این‏ها افق پیش ‏روی تحقیق و پژوهش است و حد انتظاری است که مخصوصاً باید پژوهش‏ های انسانی، اجتماعی برآورده نمایید. امید است در آینده نزدیک، پژوهش واقعی سکه رایج همه عرصه‏ ها و حوزه‏های تصمیم‏ گیری و اجرایی شود و هیچ کاری بدون پشتوانه پژوهشی و نظری آغاز نشود و هر آغازی عالمانه و محقّقانه تا پایان به پیش برود و ارزیابی‏ ها هم ارزیابی واقعی، میدانی و کاویده  باشند و اثر تصوّرات در گزارشات به صفر برسد. ان شالله

هفته پژوهش آذر 1399